Zoochosis

Stereotype gedrag bij dieren verwijst naar herhaaldelijke, voorspelbare gedragspatronen die zich ontwikkelen als reactie op bepaalde omgevingsfactoren of stressoren. Deze gedragingen kunnen variëren van repetitieve bewegingen tot abnormale handelingen die geen directe functie lijken te hebben in de overleving of voortplanting van het dier. Een bekend voorbeeld van zulk gedrag is ‘ijsberen’. Dit is vernoemd naar het gedrag van ijsberen die in gevangenschap constant heen en weer bewegen. Bezoekers van dierentuinen zien over het algemeen maar een kleine fractie van de dag van de dieren. Hierdoor herkennen veel mensen dit gedrag niet. Stereotype gedrag bij dieren wordt ook wel ‘zoochosis’ genoemd. 

Soorten stereotype gedrag zijn onder meer:

• Heen en weer ('ijsberen') of in cirkels lopen
  Dit gedrag is vaak wat herkenbaarder, omdat veel mensen dit weleens gezien hebben bij dieren. In het Nederlands refereren we ook wel er naar als 'ijsberen', omdat ijsberen in dierentuinen dit gedrag ook vaak uitten. Het heen en weer lopen of in cirkels bewegen zorgt ook regelmatig voor een visueel patroon dat zich vormt op het gras, de aarde of andere ondergrond.  Dit gedrag zie je vaak bij tijgers, leeuwen e.d.
• Bijten aan tralies, randen of andere delen van verblijf
  Doordat het steeds repeterend is zie je vaak bij deze uiting een slijtage van tanden of bek. 

• Gedrag met tong zoals likken
  Het regelmatig likken, zuigen e.d. aan tralies e.d. Ook constant likken van de grond met tong kan een uiting zijn. Het gedrag met de tong kan ook in combinatie zijn met bijten.
• Bewegingen met nek
  Bewegingen worden hierbij gemaakt met de nek. Bijvoorbeeld herhalend nek naar achter gooien of buigen en terugbuigen. 

• Ja-knikken, zwaaien of 'weven'
  Het dier zal op een plek staan, maar hoofd en schouders heen en weer bewegen, of juist knikken met het hoofd of heen en weer bewegen waarbij gewicht eerst op linkerkant en dan naar rechterkant gaat. Dit gedrag zie je vaak bij olifanten in gevangenschap.
• Schommelen
  Het dier zal hier zitten en heen en weer 'schommelen'. Soms ook met het vasthouden van benen/poten. Het is regelmatig te zien bij aap-achtigen.
• Constant zichzelf wassen
  Dieren kunnen natuurlijk hygiënisch bezig zijn door zich te wassen. Echter, door de situatie waarin het dier zich bevind kan dit doorslaan in een obsessieve vorm. Dit kan ook ernstige nadelige gevolgen hebben, zoals kale plekken of geïrriteerde huid.
• Automutilatie
  Dit betekent in feite dat een dier zichzelf bewust gaat beschadigen. Denk hierbij aan het met hoofd tegen de muur slaan of hun huid stuk bijten.
• Kotsen, braken en regurgitatie
  Dieren die regelmatig braken en het braaksel weer opeten om weer te braken etc. Indien dit steeds repeterend is kan dit een uiting zijn van de enorme stress die het dier ervaart.
• Spelen of eten van uitwerpselen
  Op social media zijn er heel wat filmpjes te vinden van bv. apen die met uitwerpselen spelen, gooien of eten. Echter achter dit soort viral video's gaat schuil dat dit ernstig stereotype gedrag is.
• Overmatig seksueel gedrag
  De stressfactoren in het leven van dieren in gevangenschap kunnen ook tot repeterend seksueel gedrag lijden. Dieren die zichzelf continu bevredigen of juist andere dieren.

Los van stereotype gedrag kan de stress ook zorgen dat dieren juist apathisch (lusteloos) gedrag uiten.

Hoe ontstaat het gedrag?

Dieren in dierentuinen worden enorm blootgesteld aan omgevingsfactoren die niet wenselijk zijn, die ze enorm beperkt of zorgt dat ze geen natuurlijk gedrag kunnen uiten. Zo kunnen dieren die normaal heel veel bewegen in een dierentuin niet die kilometers maken. En zodra het dierenpark weer open gaat krijgen ze te maken met gillende kinderen of kinderen die op ramen e.d. bonken.